تفکر انعکاسی (Reflective Thinking)، تفکر بازتابی یا تفکرانعکاسی اصطلاحی است که احتمالا شما نیز مطالبی را درباره آن شنیده و برای درک مفهومش تلاش کرده‌اید. اگر جز این دسته هستید، پس می‌دانید که با یک مفهوم مهم انتزاعی سروکار دارید؛ اما در حقیقت این اصطلاح خیلی ساده‌تر از چیزی است که فکر می‌کنید. به‌طور خلاصه این مفهوم به این موارد می‌پردازد: تفکر دائمی و تحلیلی کارهایی که انجام داده‌اید، آنچه که انجام می‌دهید، تجربه‌هایی که داشته‌اید، آنچه که آموخته‌اید و چگونگی یادگیری آنها. در این مطلب همه جنبه‌های تفکر انعکاسی را بررسی می‌کنیم.
فهرست مطالب
- تفکرانعکاسی چیست؟
- ابعاد اصلی تفکرانعکاسی چیست؟
- چرخه یادگیری انعکاسی چیست؟
- ویژگی‌های اصلی تفکر انعکاسی چیست؟
- اهمیت استفاده از تفکر انعکاسی در امر یادگیری چیست؟
- مزایای داشتن تفکرانعکاسی چیست؟
- بررسی راهکارهایی برای تقویت تفکر بازتابی در دانش‌آموزان
- سخن پایانی و سوالات متداول
تفکرانعکاسی چیست؟
تفکر انعکاسی، به‌معنی داشتن تصویر بزرگ‌تری از موضوع و درک کلیه پیامدهای آن است. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله تفکر استراتژیک چیست را بخوانید. این مفهوم فقط به نوشتن برنامه‌های آینده و کارهایی که در گذشته انجام داده‌اید، برنمی‌گردد و به چرایی و دلیل انجام کارها و اهمیت آنها نیز مربوط می‌شود. این موضوع اغلب احساسات، واکنش‌ها و هیجانات شما را نیز در بر می‌گیرد.
ابعاد اصلی تفکرانعکاسی چیست؟
افراد دارای فکر کردن انعکاسی، تجربه و موقعیت خاصی را بازبینی می‌کنند و از آن یاد می‌گیرند تا بتوانند در آینده بهتر با آن شرایط روبه‌رو شوند. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله مدیریت استراتژیک چیست را بخوانید.۳ بُعد اصلی در افراد دارای تفکر انعکاسی وجود دارد:
۱.خودشناسی
فکر کردن انعکاسی با خودشناسی، تجربیات و آنچه که جهان‌بینی را شکل می‌دهد، شروع می‌شود.
۲. بهبود مستمر
مرحله بعد از تفکر انعکاسی، بهبود فردی است. زمانی که از نقاط قوت و ضعف خود آگاه شدید، میتوانید درک کنید که باید روی چه چیزهایی تمرکر کنید.
۳.توانمندی خود
تفکر انعکاسی باعث می‌شود که شما قدرت کنترل و ایجاد تغییرات لازم در زندگی را داشته باشید.
چرخه یادگیری انعکاسی چیست؟
چرخه یادگیری انعکاسی هیچ‌وقت متوقف نمی‌شود. موضوعات مختلفی را یاد بگیرید و از آنها استفاده کنید، سپس به تفکر انعکاسی ادامه دهید و درک خود را توسعه دهید.
۱. برنامه
به این فکر کنید که دیگران چگونه چالش‌ها و وظایف مشابه را انجام داده‌اند و با کمک‌گرفتن از درکتان در این باره، برنامه عملیاتی خود را شکل دهید.
۲. عمل
برنامه‌ای را که تنظیم کرده‌اید، انجام دهید، اما آماده باشید که تغییرات لازم را در طول مسیر اعمال کنید.
۳. مشاهده
کارهایی که انجام داده‌اید و نتایج آنها را بررسی کنید. توضیحی از مشاهدات خود ارائه دهید.
۴. تفکر
درباره اقدامات و نقاط قوت و ضعف خود فکر کنید. چه کارهایی را انجام داده‌اید و چگونه؟ تا چه اندازه به اهدافتان دست پیدا کرده‌اید؟ اهدافتان چقدر در این مسیر تغییر کرده‌اند؟
۵. برنامه‌ریزی مجدد همه‌چیز
به نقطه شروع برگردید. برنامه جدیدی را بر اساس نکاتی که از تجربه قبلی یاد گرفته‌اید، تنظیم کنید.
ویژگی‌های اصلی تفکر انعکاسی چیست؟
۴ ویژگی اصلی در زمینه تفکرانعکاسی وجود دارد که عبارت‌اند از:
تفکرانعکاسی- منجرشدن به یادگیری
تفکر می‌تواند درک و فهم شما را درباره یک موقعیت تغییر دهد.
تفکرانعکاسی- پویا و فعال
تفکر فرایندی ایستا نیست، بلکه تجربه‌ای پویا و فعال است که می‌تواند روی تجربه‌ای در گذشته، در طول یک تجربه یا حتی برای تجربه‌ای در آینده باشد.
تفکرانعکاسی- فرایند غیرخطی
تفکر انعکاسی می‌تواند به شما در تدوین ایده‌ها و مفاهیم جدید کمک کند تا یادگیری آینده خود را برنامه ریزی کنید و فرایندی چرخه‌ای داشته باشید.
تفکرانعکاسی- توجه به دیدگاه‌های مختلف
تفکر انعکاسی کمک می‌کند تا افکار خود را نقد کنید و موقعیت‌ها را بزرگ‌تر و با دید کلی‌تری بب
اهمیت استفاده از تفکر انعکاسی در امر یادگیری چیست؟
باتوجه به تمام مواردی که در بخش قبلی ذکر شد، می‌توان گفت که استفاده از نظریه تفکرانعکاسی در طول یادگیری بسیار مهم است و به یادگیرنده کمک خواهد کرد تا راهکارهایی را ارائه دهد که بتواند از دانش جدید و متغیر برای موقعیت‌ها و مسائل دشوار بهره گیرد.
تفکر انعکاسی با ترغیب افراد برای ایجاد پیوند بین دانش متغیر یا تازه کسب‌شده و درک پیشین، به آنان کمک می‌کند تا مهارت‌های تفکر سطح بالا را در خود گسترش داده، درباره‌ی اصطلاحات انتزاعی و مفهومی بیاندیشند، راهکارهای ویژه را به شیوه‌های جدید به کار ببرند و در نهایت تفکر خود و راهکارهای یادگیری‌شان را بشناسند.
مزایای داشتن تفکرانعکاسی چیست؟
تفکرانعکاسی به‌قدری مهم است که باید برای مجهز‌شدن به آن تمرین کنید. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله راه‌های افزایش مهارت تفکر را بخوانید. در اینجا چند مورد از مزایای مهم آن را آورده‌ایم:
۱. دیدگاه خود را توسعه دهید
تفکر انعکاسی به شما کمک می‌کند تا از دیدگاه‌ها و افکار نو یا متفاوت، استقبال کنید و نقطه‌نظرات دیگران را بهتر درک کنید.
۲. تفکرانعکاسی باعث تغییر و بهبود می‌شود
تفکر انعکاسی به پیشرفت شخصی و حرفه‌ای افراد بسیار کمک می‌کند. با شناخت و درک بهتر خود میتوانید متوجه شوید که کجا باید تلاشتان را به بهترین شکل متمرکز کنید.
۳. از چالش‌های جدید استقبال می‌کنید
با تفکر انعکاسی انگیزه زیادی برای انجام کارها پیدا می‌کنید، زیرا به‌واقع متوجه می‌شوید که قصد دارید به چه چیزهایی دست پیدا کنید و چرا می‌خواهید این کارها را انجام دهید. در این راه احتمالا خودتان به استقبال چالش‌های جدید می‌روید و از آنها نخواهید ترسید.
۴. تفکرانعکاسی از دانش خود در موقعیت‌های دیگر استفاده می‌کنید
متفکران انعکاسی می‌دانند که چگونه دانش خود را از موقعیت‌ها به موضوعات و تجربه‌های دیگر توسعه دهند. به‌طور کلی ارتباط مفاهیم جدید با تجربیات گذشته، به شما اعتماد به نفس و آگاهی بیشتری می‌دهد.
بررسی راهکارهایی برای تقویت تفکر بازتابی در دانش‌آموزان
بسیار مهم است که بتوانیم از نظریه تفکر انعکاسی برای پیشرفت دانش‌آموزان دوران راهنمایی در امر یادگیری استفاده کنیم و این مهارت را در آنان تقویت نماییم. چراکه آنها در سن نوجوانی قرار دارند و در این برهه‌ی زمانی، رشد عقلی، هیجانی، اجتماعی و جسمانی را تجربه می‌کنند. با استفاده از اقدامات زیر می‌توان به ایجاد تفکر بازتابی و انعکاسی در ذهن دانش‌آموزان کمک کرد:
- محیط حمایتی هیجانی در کلاس درس ایجاد کرده تا به بازنگری نتایج کمک شود.
- در طول پژوهش، توضیحاتی را برای هدایت فرآیندهای تفکر دانش‌آموزان فراهم آورید.
- تجارب یادگیری باید طوری طراحی شوند که شامل مشاوره از معلم‌ها و هم‌کلاسی‌ها باشند.
- با پرسیدن پرسش‌هایی که در پی دلایل و شواهد هستند، دانش‌آموزان را به اندیشه و تفکر وادارید.
- برای دانش‌آموزان به‌قدر کافی زمان انتظار فراهم آورید تا بتوانند هنگام پاسخ‌گویی به پرسش‌ها بیاندیشند.
- امکان بررسی وضعیت یادگیری را فراهم آورید؛ آنچه شناخته‌شده، آنچه هنوز شناخته‌شده نیست، و آنچه را که آموخته شده است.
- ارائه‌ی تکالیف معتبر در طول فعالیت‌های یادگیری، شامل داده‌های بدساختار (ill-structured data) برای ترغیب تفکر انعکاسی.
- گنجاندن راهنمای مطالعه یا سازمان‌دهندگان پیشرفت در درس‌های کلاسی که دانش‌آموزان را به اندیشه درباره‌ی یادگیری‌شان وامی‌دارد.
- فراهم‌آوردن محیط‌های یادگیری اجتماعی، مانند کارهای گروهی که در آنها ذاتاً همه هم‌سن‌وسال هستند و در آن دانش‌آموزان می‌توانند از دیدگاه‌های یکدیگر باخبر شوند.
- ایجاد محیط یادگیری کم‌ساختار (less-structured learning environment) که سبب شود دانش‌آموزان بررسی کنند آنچه به آن می‌اندیشند مهم است.
سخن پایانی
شما در این مقاله با تفکر انعکاسی آشنا شدید.همچنین از اهمیت و مزایای استفاده از آن آگاه شدید.اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
بهترین کار این است که یادگیری بصری یا مشاهده‌ای observational learning ( یادگیری با مشاهده رفتار دیگران) را تمرین کنیم. یاد گرفتن مشاهده‌ای با این شناخت اتفاق می‌افتد که بین تفکر توصیفی descriptive thoughts و تفکر قضاوتی تفاوت قائل شویم.
۱- نظریه چرخه یادگیری کلب KOLB
۲-نظریه‌شان Schön
